قرص اورژانسی چیست
قرص اورژانسی، یکی از انواع قرصهایی است که برای جلوگیری از بارداری استفاده میشود. البته کاربرد آن برای زنانی است که رابطهی جنسی محافظتنشده داشتهاند یا روشهایی که در حین رابطه به کار بردهاند، موفق نبوده است. درواقع، مصرف قرص اورژانسی به زمانهایی ویژه اختصاص دارد و راهکاری عمومی برای پیشگیری از بارداری نیست. قرص اورژانسی با بهتأخیر انداختن تخمک گذاری به پیشگیری از بارداری کمک میکند. در این مقاله شما را با انواع روشهای اورژانسی پیشگیری از بارداری، شیوه عملکرد و روش مصرف قرص اورژانسی، رابطه قرص های اورژانسی با قرص های ضدبارداری و عوارض قرص اورژانسی ضد بارداری آشنا خواهیم کرد.
۳ نوع قرص اورژانسی وجود دارد که میتوان آنها را با نسخه یا بدون آن تهیه کرد. در بیشتر کشورها برای خرید قرصهای بانسخه باید حداقل ۱۷ سال داشته باشید. تعداد مصرف که ۱ تا ۲ عدد است، به دُز و برند قرص اورژانسی بستگی دارد.
- عضی قرص های اورژانسی حاوی هورمون هستند و لوونورژسترول نام دارند. مثل:
- قرص بدون نسخه مایوِی (My Way)؛
- پلن بی واناستپ (Plan B One–step)؛
- قرص بدون نسخه پرونتزا (Preventeza)؛
- قرص بدون نسخه (Take Action).
قرص های ضد بارداری دیگر هم میتوانند مانع از بارداری بشوند، اما درصورتیکه هر بار بیش از یک عدد مصرف شود. این روش نسبت به مصرف قرصهای هورمونی لوونورژسترول، اثرگذاری کمتری دارد و باعث ایجاد حالت تهوع در فرد خواهد شد. مصرف برخی از قرص های پیشگیری از بارداری و خرید آنها باید همراه با نسخه باشد. بنابراین قبل از خرید و مصرف، بهتر است از پزشک یا پرستار دربارهی نوع مناسب قرص ضد بارداری مشورت بگیرید.
- نوع دیگری از قرص های ضد بارداری موسوم به اولیپیریستال (اِلا، اِلاوان) هم وجود دارد که برای استفاده از آن نیاز به نسخهی پزشک است.
لوونورژسترول برای پیشگیری از بارداری است و برای دریافت آن محدودیتهایی نظیر حدنصاب سنی و نسخه وجود ندارد. قرص اِلا هم نوعی قرص ضدهورمونی و حاوی اولیپریستال است. اولیپریستال دارویی ضدهورمونی است که اثرات هورمونهای کلیدی برای تشکیل جنین را مسدود میکند. این قرص را فقط با نسخه میتوان خریداری کرد.
عملکرد و طریقه مصرف قرص اورژانسی
لوونورژسترول که قرص آن با عنوان لنووُل شناخته میشود، بهشکل موقتی، مانع از آزاد شدن تخمکها میشود و باروری را متوقف میکند یا باعث جلوگیری از قرار گرفتن تخمکهای بارورشده در رحم میشود. نخوه مصرف قرص اورژانسی به این صورت است که باید یک عدد قرص با دُز مصرفی مشخص استفاده کرد. اثرگذاری لووتورژسترول به زمان مصرف وابسته است. هر چقدر زودتر این قرص خورده شود، امکان پیشگیری از بارداری بیشتر خواهد بود. درواقع باید آن را در اسرع وقت مصرف کنید؛ یعنی ظرف ۷۲ ساعت پس از رابطهی جنسی حفاظتنشده. در این صورت امکان پیشگیری از بارداری به ۹۰ درصد میرسد.
از قرص اِلا (الاوان) هم تا ۱۲۰ ساعت بعد از رابطهی جنسی میتوان استفاده کرد. الا هم بهشکل یک قرص با یک دُز مصرفی مشخص استفاده میشود.
برای پیشگیری از بارداری میتوان از IUD هم کمک گرفت. این وسیله از قرار گرفتن تخمکهای بارورشده در رحم ممانعت میکند و باید ظرف ۳ روز (برای قرص ضدبارداری لوُونِل) یا ۵ روز (برای قرص ضدبارداری الاوان) بعد از رابطهی جنسی محافظتنشده در رحم قرار بگیرد. این وسیله را میتوانید در رحم نگه دارید و از آن بهعنوان یک ابزار پیشگیری از بارداری معمول و مداوم استفاده کنید. در این صورت ممکن است، عادت ماهیانهتان طولانیتر، دردناکتر و شدیدتر شود. احتمال دارد که استفاده از IUD موجب ناراحتیهایی در شما شود، ولی مصرف مسکنها، مشکلات را از بین میبرد.
عوارض قرص اورژانسی ضد بارداری چیست؟
عوارض جانبی مصرف قرص های اورژانسی بهشکل بلندمدت ظاهر نمیشوند، اما از رایجترین عوارض جانبی قرص های اورژانسی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- حالت تهوع؛
- درد شکمی؛
- خستگی؛
- سردرد؛
- وقوع تغییرات در عادت ماهانه (بهجلو انداختن عادت ماهیانه و دردناکتر شدن آن)؛
- احساس تهوع یا دچار شدن به آن. درصورتیکه دو ساعت بعد از مصرف لوونل یا سه ساعت بعد از مصرف الاوان دچار حالت تهوع میشوید یا باید دُز مصرفی را تغییر بدهید یا از IUD بهجای قرص اورژانسی استفاده کنید.
اگر عوارض جانبی در طی چند روز بهبود پیدا نکرد باید به پرستار یا پزشک عمومی مراجعه کنید. یعنی زمانی که:
- احساس میکنید، باردار شدهاید؛
- عادت ماهیانهتان ۷ روز بهتأخیر افتاده است؛
- عادت ماهیانهتان سبکتر و کوتاهتر از معمول است؛
- در قسمت پایینی شکم، احساس درد دارید. در موارد نادری هم امکان دارد که تخمک بارورشده خارج از رحم قرار بگیرد (بارداری خارج از رحم).
برای کاهش حالت تهوع از پزشک یا داروساز مشورت بگیرید. احتمالا آنها داروهایی معرفی میکنند که قبل از خوردن قرص اورژانسی مصرف کنید و حالت تهوع را کاهش بدهید.
وسایل و قرص های ضدبارداری را از کجا میتوان تهیه کرد؟
قرص های ضد بارداری یا بهاختصار (ECPs) را میتوان در داروخانهها، مطب پزشکان، مرکز فوریتهای پزشکی بیمارستانها، مراکز سلامت زنان و… پیدا کرد. البته همانطور که پیشتر هم عنوان شد، برای تهیهی لوونورژسترول، نیازی به نسخه و تجویز پزشک نیست.
چه کسانی میتوانند از قرص اورژانسی استفاده کنند؟
بیشتر زنان میتوانند قرص های اورژانسی مصرف کنند؛ حتی زنانی که نمیتوانند از برخی محصولات هورمونی مانند پَچهای ضد بارداری یا قرص های ضد بارداری استفاده کنند. مصرف قرص های اورژانسی برای دختران زیر ۱۶ سال هم منعی ندارد.
چه کسانی از مصرف قرص اورژانسی منع میشوند؟
وقتی بارداری صورت گرفته باشد دیگر مصرف لوونورژسترول اثری نخواهد داشت. زنانی که از قبل باردار شده یا ممکن است باردار باشند هم نباید از اِلا استفاده کنند. اثرات مصرف این قرصها روی انسان در این شرایط نامشخص است اما مطالعات روی حیوانها نشان میدهد که مصرف این قرصها موجب مرده به دنیا آمدن نوزاد میشود. کسانی که دچار بیماری های مزمن هستند هم باید قبل از مصرف قرص اورژانسی با پزشک مشورت کنند.
زنانی که دچار حساسیت نسبت به مواد سازندهی قرص های اورژانسی هستند یا آسم دارند هم نباید از این داروها استفاده کنند. قرص های اورژانسی با برخی داروها هم تداخل پیدا میکند. مثل:
- برخی از داروهای گیاهی؛
- داروهای سِل، صرع و ایدز؛
- داروهای کاهش اسید معده مانند امپرازول (omeprazole)؛
- آنتی بیوتیک های نهچندان معروف (مثل ریفابوتین و ریفامپسین).
قرص اِلا با وجود مصرف داروهای فوق کارایی خود را از دست میدهد اما مصرف قرص لوونل با افزایش دُز، همچنان مقدور خواهد بود.
شیردهی در زمان مصرف قرص اورژانسی چگونه است؟
مصرف قرص لوونل در زمان شیردهی ایرادی ندارد. البته ممکن است، مقدار اندکی از هورمونهای موجود در قرص به شیر مادر راه پیدا کند. ولی در هر حال خطری برای نوزاد بهوجود نمیآید. آثار مصرف الاوان در طول شیردهی هنوز مشخص نیست. اما سازندگان این قرصها به افراد پیشنهاد میدهند که تا یک هفته بعد از مصرف الاوان، به فرزند خود شیر ندهند.